Dezenfektanlar

Dezenfektan Nedir?

Cansız ortamdaki bakteri endosporları dışında kalan patojen mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması için kullanılmakta olan kimyasal maddelere dezenfektan denmektedir. Dezenfektan kelimesi Fransızcadan Türkçeye geçmiş olup dilimizdeki karşılığı ''mikrop öldürücü'' anlamına gelmektedir.  

Görünür ya da görünmez kirlenme olduğunda el dezenfektanı hastalık oluşturan mikroorganizmaların kendi vücudumuza ya da başka kişilere, yüzeylere hastalık bulaştırmasını engellemek amacıyla kullanılır. Dezenfektanlar ayrıca ev temizliğinde de yaygın olarak kullanılır. Ev yüzeylerinde çok gerekli olmasa da mutfak tezgahı, lavabo, küvet ve et kesilen tahtaların bazen dezenfektan ile temizlenmesi gerekebilir.

Dezenfeksiyon kavramı, insanlarda hastalık yapma özelliği olan mikropları uzaklaştırma işlemi olarak ifade edilir. Bu işlemde genellikle dezenfektanlar kullanılır. Canlı dokuların üzerindeki veya içindeki mikroorganizmaları, genellikle kimyasal maddeler kullanılarak ortadan kaldırmaya yönelik uygulamalara ise antisepsi denir. Antisepsi amacı ile kullanılan kimyasal maddelere antiseptik adı verilmektedir. Dezenfektanlarla antiseptikler arasındaki en önemli fark, antiseptiklerin yalnızca canlı dokuya uygulanabilir olmalıdır. Antiseptik ve dezenfektanlar, hastaneler ve sağlık merkezlerinde topikal olarak ciltte, sert yüzeylerde ve tıbbi ekipmanlarda yaygın olarak kullanılan antimikrobial maddelerdir.

Dezenfektan maddeler içerdikleri kimyasal bileşenleri sayesinde mikroorganizmaların hücre zarı ve hücre duvarında tahribata neden olmakta veya genetik materyallerine zarar vererek yok edilmelerini sağlamaktadır. Dezenfektanlar çoğu virüs ve mantara karşı etki göstermektedir. Aynı zamanda dezenfektanlar bakterileri de öldürebilir ancak uykuda olan bakteri sporlarına karşı etkili olamamaktadırlar. 

İdeal bir dezenfektan; organik maddelerden ve kullanılan diğer kimyasallardan etkilenmemiş olmalı, suda kolay çözülmeli, yüzeye uyum göstermeli, aşındırma bozulmaya neden olmamalıdır. Geniş bir antimikrobial spektruma sahip, konsantre ve seyreltilmiş kullanımı dayanıklı da olmalıdır. Dezenfektanların çoğu zarflı virüslere karşı etkilidir. Bunlar HIV, Hepatit B, influenza ya da Koronavirüs gibi insanlarda hastalık yapan virüslerin, sporsuz bakterilerin çoğunda etkilidir.

Dezenfektanlar kaça ayrılır?

Dezenfektanlar kimyasal yapılarına göre organik ve inorganik olmak üzere 2 kısma ayrılmaktadırlar. Organiklerin etkisi yapılarındaki karbon ve hidrojen sayıları ile orantılı olarak artmakta, inorganiklerin tesiri ise bunların suda iyonize olma kabiliyeti ile ilişkili olmaktadırlar. 

Dezenfektanlar; gaz, sıvı ve katı ya da kıvamlı sıvı halde olabilmektedirler. Antiseptikler ve dezenfektanlar , bazen 'biyosit' adı verilen kimyasal maddeler de içermektedir . Hidrojen peroksit, hem antiseptiklerde hem de dezenfektanlarda yaygın kullanılan bir bileşendir. Antiseptikler genellikle dezenfektanlardan daha düşük biyosit içeriğine sahip olmaktadır.

Dezenfektanların piyasada satılış türleri; el yüz ve cilt solüsyonu, alkol bazlı antibakteriyel dezenfektanlar, antiseptik sprey, antiseptik solüsyon gibi çeşitlerle bulunmaktadır. Bu çeşitler fiyatlarına ve kullanım alan-amaçlarına göre değişmektedir. 

Dezenfektan Fiyatları

Dezenfektanların piyasadaki ortalama satış aralığı 1 litre dezenfektan 60-100 tl arasında değişkenlik göstermektedir.

Dezenfektan fiyatları litresine, içindeki kimyasalların yoğunluğuna göre ve çeşitli markalarına göre değişkenlik göstermektedir. 1 litre dezenfektan ile 5 litre dezenfektan arasında fiyat farklılığı gösterdiği gibi kullanım alanlarına göre de bu farklılık gözükmektedir. Günümüzde en çok tercih edilen dezenfektan türü antibakteriyel jel el dezenfektanlarıdır.

Çok geniş kullanım alanına sahip batikon en çok tercih edilen ve satın alınan antiseptik solüsyondur. Günümüzde özellikle Avrupa ülkelerinde el hijyeninde el temizleme jelleri fısfıslı(püskürtmeli) el dezenfektanları, alkollü ürünler kullanılmaktadır. Etanol, izo ve n-propanol bu amaçla tercih edilir. Butanol, aromatik alkoller ve benzil alkol, alkollü el dezenfektanlarında sinerjik etki elde etmek için ek olarak kullanılır.

Dezenfektanlar Nasıl Kullanılır?

• Etkili olması için avucu doldurması ve elin avuç içi ve dışında parmak aralarında bilekleri içine alacak şekilde ovalanarak yayılması gerekir.
• Çok kısa sürede buharlaşabilme özelliği ve 2 saniye içerisinde de bakterileri ve virüsleri öldürme özelliği olduğu için hızla el üzerinde yayılması gerekir.
• Hiçbir dezenfektanı ellerimizi dezenfekte ederken koklamamamız gerekir çünkü içeriği nedeniyle solunum yolları için zararlı olabilir. Bu nedenle parfümlü olmasının hiçbir faydası yoktur. 
• Ağzı açık kalmış kolonyaların alkol içeriği hızla buharlaştığı için mikrop öldürme özelliği azalabilir. Dezenfektan ve ev kolonyaları, ağzı sıkı kapatılarak 60 ila 90 derece arasında saklanabilir.
• Özellikle sağlık çalışanları hastane ortamında el temizliği için el dezenfektanı kullanır. Günümüzde el dezenfektanlar iş ortamında veya evlerde de kullanımı yaygındır.
• Alkol bazlı el dezenfektanları çok kısa sürede buharlaştığı için en fazla 5 saniye içerisinde virüslerin çoğunu öldürür. Alkolsüz el dezenfektanı virüsleri öldürmez.
• Cerrahi uygulanacak vücut bölgesi ile ameliyat masası ve çevresi gibi ortamların tamamı antiseptikler ve dezenfektanlar yardımıyla mikroorganizmalardan arındırılır.
• Etil alkol ve izopropil alkol özellikle %70’lik veya 80’lik çözelti şeklinde en yaygın kullanılan antiseptiklerin başında gelmektedir. Hastane ortamında kullanılan el dezenfektanları alkol içermektedir.
• Polividon iyodin olarak da bilinen iyodofor çözeltileri özellikle yara bakımı ve pansumanlarda sargı bezi bandı gibi sık kullanılan antiseptiktir. 

Dezenfektanların kullanılmasında bazı tekniklerden yararlanılmaktadır. Bunlardan birinin seçimi (tütsü, püskürtme, yıkama, daldırma silme, v.s.) tatbik edilecek yere ve dezenfektana göre değişmektedir. Bu yöntemler dezenfektanların prospektüslerinde bildirilmiştir. Dezenfeksiyon veya antiseptikler çeşitli hijyen uygulamaları esnasında yaygınlıkla kullanılabilir.

Cilt bütünlüğünün bozulması sonucunda korunma amacıyla veya bazı enfeksiyon hastalıklarının giderilmesi için antiseptik maddelerden yararlanılır. Ağız içindeki enfeksiyonların tedavisinde ve önlenmesinde antiseptik içerikli gargara solüsyonları kullanılabilir.

Ev veya ofis ortamında masa, kapı kolu, yer döşemesi gibi yüzeylerin temizliğinde dezenfektan kullanımı oldukça yaygındır. Dezenfektanlar ile antiseptik maddeler uygulandıkları yüzeyler bakımından farklılık arz ettiğinden, iki yöntemde farklı kimyasal maddelerden yararlanılır. Bu bakımdan bazı maddeler antiseptik olarak vücut yüzeylerine uygulanabilmektedir.

Alkole alternatif olarak el dezenfektanı olarak klorheksidinden yararlanılabilinmektedir. 

Dezenfektan Kullanılırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

En az toksik etkili madde seçilmelidir. Doğru ürün doğru zaman sürecinde kullanılmalıdır. Gereken konsantrasyondan fazla kullanılmamalıdır. Dezenfeksiyonun hangi sıklıkla yapılacağı planlanmalıdır. Dilüsyonu yapanlar eğitilmeli ve koruyucu ekipman sağlanmalıdır. İşlemin yapıldığı yerler iyi havalandırılmalı ve  işlemin yapılışı sık aralıklarla gözlenmelidir. Dezenfektan yapımında karışımın etkili olabilmesi için içerdiği alkol oranının en az %60 olması gerekir. Ancak korona virüsten korunmak için %75’lik bir alkol oranı hedeflenebilir. Bunun için votka ya da viski kullanmak yeterli olmaz. %99 alkol içeren izopropil alkol kullanılması gerekir.

Dezenfektanlardaki Alkol Oranı Nasıl Olmalıdır?

Marketler ve eczaneler başta olmak üzere her yerde karşımıza çıkan çeşitli dezenfektan markalarını satın alırken bazı noktalara dikkat etmek gerekmektedir. Dezenfektanlarda alkol oranı bir dezenfektanın mikrop, bakteri ve virüsleri öldürme yeteneğini belirleyen en önemli etkendir. Alkol türüne bağlı olmakla beraber %50-70 oranı arasında alkol içeren dezenfektanlar tercih edilmesi gerekmektedir. Alkol oranının az olması gibi fazla olması da etkinliği azaltabilir. 

Alkol oranı elbette önemlidir ancak daha çok dikkat edilmesi gereken şey, ürünün mikroorganizmalar üzerinde kanıtlanmış etkinliğidir. Alkol bazlı el dezenfektanı içeriği etikette etanol, etil alkol, izopropanol veya 2-propanol olarak listelenmektedir. El dezenfektanı doğrudan cilde, yüze, ele temas eden bir kimyasal olduğu için insan cildine temasta uygunluğunun kanıtlanması gerekir. Ciltte çatlak, kuruluk ve kaşıntı yaratan, cildin pH’ına uygun olmayan dezenfektanlar kullanılmamalıdır.

Dezenfektan üreten birçok firma paket üzerinde %60 ve daha yüksek alkol oranına sahip olduğunu söylese de piyasada taahhüt ettikleri özellikleri taşımayan, birçok niteliksiz ve sahte ürünle karşılaşmak mümkündür. Bazı dezenfektan ürünleri içerisinde cilde zarar verecek maddeler içerebilmekte ve bu maddeler cildin doğal yapısına zarar vererek kızarıklık, kaşıntı, alerji başta olmak üzere ciddi sorunlara yol açabilmektedir. 

Bu sebeple alınan ürünün kalite standartlarına uygun olduğunu gösteren kalite belgesi çok önemlidir. Dermatolojik testleri geçememiş el dezenfektanı markalarından uzak durulmalıdır.  Evlerde kullanılan kolonya dediğimiz maddeler 70 derece ve üstü alkol içeren 70 ila 90 derece arasında dezenfektan özelliği olan kimyasallardır. Ağzı açık kalmış kolonyaların alkol içeriği hızla buharlaştığı için mikrop öldürme özelliği azalabilir. O nedenle büyük volumdeki dezenfektan ve ev kolonyalarının ağzının sıkı kapatılması koşuluyla 60 ila 90 derece arasında dezenfektan özelliği olan kimyasallardır.